Γενικός Σχολιασμός
Αρχικά, θα πρέπει να σημειωθεί ότι η αναγκαία θεσμοθέτηση Εθνικής Χωρικής Στρατηγικής για τον Θαλάσσιο Χώρο (ΕΧΣΘΧ), χωρίς την ύπαρξη εγκεκριμένης Εθνικής Χωρικής Στρατηγικής δημιουργεί ιδιαίτερες δυσκολίες στη διαμόρφωση ενός ορθολογικού πλαισίου θαλάσσιου χωροταξικού σχεδιασμού, καθώς τίθενται εν αμφιβόλω η ιεράρχηση και η ορθολογική αλληλουχία των διαφόρων σταδίων στρατηγικού χωροταξικού σχεδιασμού.
Η απουσία ενός εγκεκριμένου Εθνικού Χωροταξικού Πλαισίου για τον Τουρισμό επιτείνει το πρόβλημα αυτό. Η ολοκλήρωση του ΕΧΠΤ, του οποίου ο ρόλος είναι καθοριστικός για την αλληλεπίδρασή του με τα Περιφερειακά Χωρικά Πλαίσια και με τον υποκείμενο σχεδιασμό που έχει ήδη εξαγγελθεί (ΤΠΣ), είναι αναγκαία σε μια χώρα στην οποία ο τουρισμός έχει τεράστια οικονομική και κοινωνική σημασία και βρίσκεται σε άμεση συσχέτιση και επίδραση με το περιβάλλον.
Η χώρα μας χαρακτηρίζεται από την πολυνησιωτικότητα και την πολυμορφία των ακτογραμμών της. Κάθε σύμπλεγμα αποτελεί ξεχωριστό οικοσύστημα με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και προκλήσεις, με αποτέλεσμα σε πολλές περιπτώσεις οι οριζόντιες ρυθμίσεις να δημιουργούν αναίτιες στρεβλώσεις. Κάθε νησί ή θαλάσσια περιοχή αντιμετωπίζει συγκεκριμένα προβλήματα, κάθε τόπος έχει τα δικά του ξεχωριστά όρια, τις δικές του δράσεις και τις δικές του υπερβάσεις.
Παρά τις ανωτέρω διαπιστώσεις και αντικειμενικές δυσκολίες, θεωρούμε ότι η προτεινόμενη ΕΘΝΙΚΗ ΧΩΡΙΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΓΙΑ ΤΟΝ ΘΑΛΑΣΣΙΟ ΧΩΡΟ (ΕΧΣΘΧ) αποτελεί ένα πολύ αξιόλογο και επιστημονικά άρτια συντεταγμένο πλαίσιο το οποίο θα αποτελέσει την ορθή βάση για την εκπόνηση των Θαλάσσιων Χωροταξικών Πλαισίων διασφαλίζοντας την εναρμόνισή τους με τα ΕΧΠ και τα ΠΧΠ.
Στην κατεύθυνση αυτή, θα πρέπει να γίνεται σαφές ότι οι παρεμβάσεις στο φυσικό περιβάλλον και στο υδάτινο στοιχείο που μας περιβάλλει πρέπει να οριοθετηθούν με στόχο:
- Την Προστασία και ανάδειξη της βιοποικιλότητας των οικοσυστημάτων και των ειδών και οικοτόπων προτεραιότητας.
- Τη Διαφύλαξη της ασφάλειας, ευημερίας αλλά και της ποιότητας ζωής των τοπικών κοινωνιών στις νησιωτικές και παράκτιες περιοχές και την διασφάλιση της κοινωνικής συνοχής.
- Τη Διαχείριση του παράκτιου και του θαλάσσιου τοπίου ως πολύτιμου και μοναδικού πόρου και την προστασία των επί μέρους στοιχείων του με την έννοια του “ανοιχτού φυσικού θαλάσσιου ορίζοντα” καθώς αυτός αποτελεί συστατικό στοιχείο τόσο της ίδιας της υπόστασης της νησιωτικής και παράκτιας Ελλάδας όσο και αναπόσπαστο στοιχείο ανταγωνιστικότητας του τουριστικού μας προϊόντος.
Στο πλαίσιο αυτό, σωστά αναγνωρίζεται η ανάγκη προστασίας του τοπίου παράλληλα με τη διαπίστωση του ιδιαίτερου ενδιαφέροντος που παρουσιάζει ο βαθμός εξάρτησης του τουρισμού από το τοπίο, ειδικά ως προς τις δραστικές αλλαγές του τελευταίου εξαιτίας της προβλεπόμενης αναγκαίας ανάπτυξης δραστηριοτήτων μεγάλης κλίμακας όπως τα θαλάσσια αιολικά πάρκα (ΘΑΠ) και οι υδατοκαλλιέργειες.
Σε ότι αφορά στις συμμετοχικές διαδικασίες και διαδικασίες διαβούλευσης (παρ. Γ. Προσέγγιση της ΕΧΣΘΧ), οι προβλέψεις του κειμένου είναι συγκεκριμένες και ουσιαστικές και επιδιώκουν «την εξασφάλιση αποτελεσματικών συμμετοχικών διαδικασιών που με την σειρά τους προϋποθέτουν μεγάλα χρονικά περιθώρια δημόσιας διαβούλευσης και ευρεία και στοχευμένη πληροφόρηση της κοινωνίας των πολιτών, όχι μόνο σε τοπικά σχέδια αλλά και σε μεγάλης κλίμακας χωροταξικά σχέδια (εθνικά, περιφερειακά)» .
Στο ίδιο πνεύμα κινούνται οι προτεινόμενες διαδικασίες της παρ. Β2. «Συμμετοχικές διαδικασίες και διαδικασίες διαβούλευσης» οι οποίες οφείλουν να τηρηθούν απαρέγκλιτα.
Σε ότι αφορά στις ενεργειακές επενδύσεις στον θαλάσσιο χώρο αναφέρεται ότι ο άμεσος σχεδιασμός καλείται να λάβει χώρα λαμβάνοντας υπόψη του κυρίως τη χωροθέτηση υπεράκτιων πλωτών αιολικών πάρκων (ΘΑΠ).
Σημειώνουμε ότι έχουν ήδη προταθεί από τον ΣΕΤΕ:
- Η άμεση ολοκλήρωση του Ειδικού Χωροταξικού Πλαισίου για τον Τουρισμό που να προβλέπει διαδικασία επίλυσης διαφορών και συγκρούσεων μεταξύ Τουρισμού και ΘΑΠ.
- Η άμεση σύσταση του Εθνικού Συμβουλίου Χωροταξίας και η συμμετοχή / γνωμοδότησή του στη διαβούλευση των ΣΜΠΕ ανάπτυξης των ΘΑΠ.
- Η εκπόνηση στρατηγικής μελέτης (sustainability impact assessment) για τις επιπτώσεις της ανάπτυξης ΘΑΠ (στο σύνολό τους, ως κατεύθυνση πολιτικής) στο φυσικό περιβάλλον, στην κοινωνία και στην οικονομική δραστηριότητα.
- Η εκπόνηση αναλυτικής μελέτης για τις οικονομικές επιπτώσεις της ανάπτυξης ΘΑΠ (στο σύνολό τους, ως κατεύθυνση πολιτικής) στον ελληνικό τουριστικό τομέα (κατά τα πρότυπα των σχετικών μελετών της Σκωτίας και της Ουαλίας).
- Η σημαντική αύξηση του χρόνου διαβούλευσης στο πλαίσιο των ΣΜΠΕ σχετικών έργων προκειμένου να υπάρχει δυνατότητα σε βάθος ενημέρωσης των εμπλεκόμενων φορέων και υποβολής απόψεων λόγω της ιδιαίτερης εξειδίκευσης που απαιτείται για την αξιολόγηση της συγκεκριμένης δραστηριότητας. Το γεγονός αυτό παράλληλα, θα προστατεύσει τους επενδυτές ΘΑΠ προάγοντας την ασφάλεια δικαίου, ώστε αυτές οι απολύτως αναγκαίες επενδύσεις για την υλοποίηση των στόχων της Εθνικής και Ευρωπαϊκής πολιτικής για το κλίμα, να γίνουν με τη συναίνεση των τοπικών κοινωνιών, χωρίς αντιδράσεις και χωρίς να αντιστρατεύονται τις υφιστάμενες και προβλεπόμενες οικονομικές δραστηριότητες.
- Σε κάθε περίπτωση, στο πλαίσιο της ΣΜΠΕ και ΜΠΕ θα πρέπει να υποβάλλονται – και να τίθενται σε διαβούλευση – μεταξύ άλλων και μελέτες τοπίου για την εκτίμηση των εν λόγω επιπτώσεων.
Ειδικότερες Παρατηρήσεις
Εθνική Χωρική Στρατηγική
Η επισήμανση του κειμένου ότι «τα ΘΧΠ «δεσμεύονται από τις ρυθμίσεις και εναρμονίζονται προς τις κατευθύνσεις των ΕΧΠ, τις οποίες συντονίζουν στο χωρικό πεδίο εφαρμογής τους, εξειδικεύουν, συμπληρώνουν και τροποποιούν, μόνον εφόσον παρέχεται ρητώς η δυνατότητα αυτή από το ΕΧΠ» υπογραμμίζει την αναγκαιότητα της άμεσης προώθησης της έγκρισης του ΕΧΠΤ χωρίς την ύπαρξη του οποίου τίθεται εξ αντικειμένου εν αμφιβόλω η ουσιαστική, αλλά και νομικά ασφαλής κατάρτιση των ΘΧΠ.
Γεωγραφική Εμβέλεια του ΘΧΣ
Ο ορισμός ότι «Οι θαλάσσιες ζώνες της Ελλάδας ορίζονται από τις διατάξεις της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας. Οι ζώνες αυτές είναι τα Χωρικά Ύδατα (ή Αιγιαλίτιδα ζώνη), η Υφαλοκρηπίδα, και η Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη.
Ο Θαλάσσιος Χωροταξικός Σχεδιασμός καλύπτει όλες τις θαλάσσιες ζώνες χωρίς διακρίσεις» διευρύνει τα πλαίσια ανάπτυξης των ΘΑΠ σε περιοχές αθέατες από τις χερσαίες τουριστικές αναπτύξεις είτε από περιοχές ιδιαιτέρου οικιστικού πολιτιστικού ή φυσικού ενδιαφέροντος.
Τουρισμός
Η περιγραφή της τουριστικής δραστηριότητας κρίνεται απόλυτα ελλιπής, δεδομένης της σημασίας του τουρισμού στην οικονομία και την απασχόληση, αλλά και της μοναδικής διεξόδου που δίνει ο τουρισμός στις τοπικές νησιωτικές και παράκτιες κοινωνίες για ένταξη στον παγκόσμιο καταμερισμό εργασίας. Είναι σαφές ότι η επικέντρωση της οικονομικής δραστηριότητας των περιοχών αυτών στον τουρισμό δεν οφείλεται σε κάποια απαγόρευση ενασχόλησης με άλλες δραστηριότητες, αλλά στην πραγματικότητα ότι ο τουρισμός προσέφερε στο παρελθόν στις κοινωνίες αυτές μια διέξοδο από την ανέχεια και σήμερα προσφέρει ένα πολύ ικανοποιητικό επίπεδο ζωής. Αυτό δεν ισχύει μόνο για την Ελλάδα αλλά και για τις λοιπές νησιωτικές και παράκτιες περιοχές της Δυτικής (και όχι της Ανατολικής όπως αναφέρεται στο κείμενο) Μεσογείου.
Περαιτέρω, στην Ελλάδα, όπου ο τουρισμός συνεισφέρει άμεσα 12% του ΑΕΠ και έμμεσα περί το 30% (στοιχεία 2019), περισσότερο από το 60% της τουριστικής δραστηριότητας έλαβε χώρα στις νησιωτικές Περιφέρειες (Κρήτη, Ν. Αιγαίο, Β. Αιγαίο και Ιόνια Νησιά), ενώ ένα μεγάλο μέρος από την τουριστική δραστηριότητα στις υπόλοιπες Περιφέρειες (πχ Κεντρική Μακεδονία, Πελοπόννησος, κ.ά.) έλαβε χώρα στις παράκτιες περιοχές τους. Δεν συνιστά λοιπόν υπερβολή ότι η τουριστική δραστηριότητα στα νησιά και τις παράκτιες περιοχές συμβάλλει καθοριστικά στην ευημερία των κατοίκων της.
Τέλος, η τουριστική δραστηριότητα επέτρεψε στους κατοίκους των νησιών και των παράκτιων περιοχών να παραμείνουν εκεί και σε πολλές περιπτώσεις να προσελκύσουν κατοίκους και από άλλες περιοχές της χώρας. Το γεγονός αυτό απέτρεψε την ερημοποίηση των νησιών -όπως συνέβη σε πολλά νησιά που σε μεγάλο βαθμό εγκαταλείφθηκαν- και σε πολλές περιπτώσεις έδωσε ώθηση στην ανάπτυξη της τοπικής αγροτικής δραστηριότητας (πχ. κρασιά Σαντορίνης, οπωροκηπευτικά Κρήτης).
Αυτή η παράμετρος πρέπει να τονιστεί διότι θα αποτελέσει κρίσιμο σημείο ιεράρχησης και αξιολόγησης επενδύσεων και εγκαταστάσεων στον θαλάσσιο χώρο που τυχόν έρχονται σε αντίθεση με τις αναπτύξεις του χερσαίου χώρου.
Αντίθετα, κρίνεται θετική η διαπίστωση «Ιδιαίτερο ενδιαφέρον για το σχεδιασμό παρουσιάζει ο βαθμός εξάρτησης του τουρισμού από το τοπίο, ειδικά ως προς τις δραστικές αλλαγές του τελευταίου εξαιτίας της ανάπτυξης δραστηριοτήτων μεγάλης κλίμακας όπως τα θαλάσσια αιολικά πάρκα και οι υδατοκαλλιέργειες.»
Ομοίως ιδιαίτερα θετικές κρίνονται και οι προβλέψεις του κειμένου στην παρ.Δ2 «Μέσω του συντονισμού των Θαλάσσιων Χωροταξικών Πλαισίων με τα Περιφερειακά Χωροταξικά Πλαίσια, θα διασφαλιστεί η ολοκληρωμένη και βιώσιμη αξιοποίηση των φυσικών και πολιτιστικών πόρων με στόχο την οικονομική ανάπτυξη και ενδυνάμωση της κοινωνικής συνοχής, ιδιαίτερα σε απομακρυσμένες νησιωτικές περιοχές.
Ο ΘΧΣ λαμβάνει υπόψη τις επιπτώσεις των προτεινόμενων παραγωγικών δραστηριοτήτων στο παράκτιο τοπίο με στόχο τη διατήρηση της υψηλής αισθητικής του αξίας και τη διαχείριση του ως ένα μοναδικό οικολογικό, οικονομικό και κοινωνικό πόρο. Οφείλει επίσης να διαφυλάσσει την ενάλια πολιτιστική κληρονομιά από ενδεχόμενες άμεσες ή έμμεσες επιπτώσεις των δραστηριοτήτων που αναπτύσσονται ή σχεδιάζεται να αναπτυχθούν σε περιοχές άμεσης εγγύτητας με επίσημα ή και μη επίσημα καταχωρημένες τοποθεσίες αρχαιολογικών χώρων και μνημείων στη βάση του διαχωρισμού του αρχαιολογικού νόμου σε κηρυγμένους και μη αρχαιολογικούς χώρους και μνημεία.»
Οι προβλέψεις αυτές συνεπικουρούμενες από τις προβλέψεις του ΕΧΠΤ που επιβάλλεται να θεσμοθετηθεί αποτελούν το επιστημονικά και νομικά ενδεδειγμένο πλαίσιο για τον σχεδιασμό των παραγωγικών δραστηριοτήτων στον θαλάσσιο χώρο.
Στο ίδιο πλαίσιο αποδίδεται η αναγκαία σημασία του Θαλάσσιου τοπίου στην παρ.Δ8. των απαιτήσεων για τον θαλάσσιο χωροταξικό σχεδιασμό: «Η διαχείριση του θαλάσσιου τοπίου ως πολύτιμου και μοναδικού πόρου και η προστασία των επί μέρους στοιχείων του (γεωλογικά χαρακτηριστικά, θαλάσσια μορφολογικά χαρακτηριστικά, φυσικά οικοσυστήματα, πολιτιστικά στοιχεία) από την ανάπτυξη μη συμβατών δραστηριοτήτων αποτελεί αντικείμενο διερεύνησης και ενσωμάτωσης στο θαλάσσιο χωροταξικό σχεδιασμό.
Στην παρ. Α4. Θαλάσσιος τουρισμός, προτείνεται να προστεθεί η αναφορά στον ν. 4688/2020(Α101) περί καταδυτικού τουρισμού.
Στην υποπαράγραφο 4 τονίζεται η σημασία του yacting και κατ’ επέκταση των μαρίνων στην οικονομία των παράκτιων περιοχών και ιδίως των νησιών. Τονίζεται ότι η χωροθέτηση των τουριστικών λιμένων αποτελεί αντικείμενο κυρίως του Περιφερειακού σχεδιασμού ώστε μεταξύ άλλων να εξασφαλίζεται η προσβασιμότητα και οι αναγκαίες συμπληρωματικές υποδομές (επαρκές δίκτυο ύδρευσης και ηλεκτροδότησης, ύπαρξη λιμενικής αρχής σε εύλογη απόσταση κλπ). Είναι χρήσιμο να τονιστεί η ανακαιότητα δημιουργίας ενός τουλάχιστον οργανωμένου τουριστικού λιμένα με πλήρεις υπηρεσίες κάθε 50-60 μίλια θαλάσσιας διαδρομής σε περιοχές που ήδη αποτελούν προορισμούς σκαφών αναψυχής και μπορούν να υποστηρίξουν την ανάπτυξη της εφοδιαστικής αλυσίδας για το yachting.
Ειδικά για την περίπτωση των τουριστικών λιμένων, η απόσταση για την ανάπτυξη συστήματος ανεμογεννητριών στην (εξωτερική) θαλάσσια ζώνη του Λιμένα λόγω της μικρής τους κλίμακας μπορεί και πρέπει να είναι μικρή εφόσον οι προδιαγραφές των ανεμογεννητριών (ύψος, διάμετρος, υλικά, κλπ.) μπορούν να προσαρμόζονται ανάλογα με τους περιορισμούς που ισχύουν στον τουριστικό λιμένα (ύψος ιστίων ιστιοπλοϊκών σκαφών, ελικοδρόμια, κλπ.), και πάντα εντός της σχετικής κλίμακας, ώστε να μην επηρεάζουν αρνητικά την αισθητική, την ασφάλεια και λειτουργικότητα της μαρίνας.
Άρθρα 8 και 9
Στα άρθρα αυτά ορίζονται με ακρίβεια η ιεράρχηση και οι αλληλεπιδράσεις που έχουν τα διάφορα επίπεδα χωροταξικού σχεδιασμού ώστε να είναι σαφή τα πλαίσια εναρμόνισης και συνοχής τους.
Στο πλαίσιο αυτό τονίζεται η αναγκαιότητα θεσμοθέτησης ενός σύγχρονου, αποτελεσματικού και διάφανου μηχανισμού αξιοποιώντας υφιστάμενες δομές της δημόσιας διοίκησης με την σχετική (στελεχιακή, τεχνολογική) αναβάθμισή τους) που θα εξασφαλίζει την εποπτεία και διασύνδεση των Θαλάσσιων και Περιφερειακών Χωροταξικών Πλαισίων καθώς και του ΕΧΠΤ.
Άρθρο 11
Επισημαίνεται η ανάγκη δημιουργίας μιας ενιαίας βάσης γεωχωρικών δεδομένων που θα αξιοποιήσει τα διάσπαρτα και ορισμένες περιπτώσεις ασύμβατα γεωχωρικά δεδομένα υπουργείων και φορέων. Η υλοποίηση της πρότασης είναι απολύτως αναγκαία και δύναται να χρηματοδοτηθεί από τα κονδύλια του Ταμείου Ανάκαμψης σε σχέση με τις δράσεις για την κλιματική αλλαγή.
Καταλήγοντας, επισημαίνεται ότι παρά τις ορθές κατευθύνσεις της υπό διαβούλευση ΕΧΣΘΧ, από μόνες τους δεν είναι ικανές να εξασφαλίσουν την εναρμόνιση με τις δραστηριότητες του χερσαίου παράκτιου και νησιωτικού χώρου. Η αδικαιολόγητη θεσμική καθυστέρηση του ΕΧΠ για τον Τουρισμό το οποίο ως ανώτερο επίπεδο σχεδιασμού αποτελεί προϋπόθεση για την ορθολογική και νομικά κατοχυρωμένη ανάπτυξη των δραστηριοτήτων που θα προβλέπονται από τα Θαλάσσια Χωροταξικά Πλαίσια επιβάλλει την άμεση ενεργοποίηση όλων των διαδικασιών για την ολοκλήρωσή του.