Καλησπέρα και από εμένα, ευχαριστώ πάρα πολύ για την πρόσκληση, είναι χαρά μου να είμαι μαζί σας. Οι προηγούμενες εισηγήσεις και ειδικά του Μιχάλη Μητσόπουλου (Διευθυντής Τομέα Επιχειρηματικού Περιβάλλοντος και Ρυθμιστικών Πολιτικών, ΣΕΒ), μου έδωσαν αρκετές πάσες για να πω αυτά που σκέφτομαι και έχω ετοιμάσει…
Η κουβέντα των υποδομών στον τουρισμό, δεν είναι κουβέντα η οποία προέκυψε από την πανδημία, είναι μια συζήτηση την οποία έχουμε ανοίξει εδώ και αρκετά χρόνια. Διότι να θυμίσω ότι η ανοδική πορεία του τουρισμού, συνέπεσε ουσιαστικά με τη δημοσιονομική κρίση στη χώρα μας. Και από το 2013 μέχρι το 2019, είχαμε 7 συνεχόμενα χρόνια ανόδου στον τουρισμό, που έφεραν τελικά, το 2019, 33 εκατ. αφίξεις και πάνω από 18,5 δις. έσοδα σε συνάλλαγμα. Λέω σε συνάλλαγμα γιατί αφαιρώ τον εσωτερικό τουρισμό, αφαιρώ τις μεταφορές και αφαιρώ επίσης και τα έσοδα των επενδύσεων στον τουρισμό. Άρα λοιπόν, είχε δημιουργηθεί μία κατάσταση, εκεί, προς τα τέλη του 2019, την οποία είχαμε εντοπίσει εγκαίρως, η οποία ουσιαστικά δημιουργούσε προορισμούς που δεν θα τους χαρακτήριζα κορεσμένους, γιατί αυτή είναι μια κακή έκφραση που δημιουργεί άλλους συνειρμούς, αλλά τέλος πάντων είχαμε πλέον προορισμούς που για μια συγκεκριμένη χρονική περίοδο και ιδιαίτερα την περίοδο του καλοκαιριού, είχαν ξεπεράσει τα όριά τους. Οπότε λοιπόν, είχε ανοίξει η κουβέντα για τη διαχείριση των προορισμών αυτών. Επίσης, αυτά τα χρόνια της ανόδου κατέρριψαν και πάρα πολλούς μύθους. Μύθους που καταφέραμε να τους καταρρίψουμε, πέρα από τη δουλειά μας και με το έργο που παράγει το Ινστιτούτο μας, το Ινστιτούτο του ΣΕΤΕ, μια σειρά μελετών, αλλά και οι δείκτες της παγκόσμιας ανταγωνιστικότητας. Ενδεικτικά να σας αναφέρω ότι το 2019, η χώρα μας, ως προς την ανταγωνιστικότητα του τουρισμού ήταν στην 25η θέση, ενώ ως προς το σύνολο της οικονομίας ήταν στην 29η θέση. Επίσης, το brand Ελλάδα, όσο και αν φαίνεται σε κάποιους περίεργο και παράξενο, είναι το 5ο ισχυρότερο παγκοσμίως, παρά το μικρό μέγεθος της χώρας μας. Και μάλιστα η επιτυχία της 5η θέσης δεν προκύπτει αυθαίρετα, καθώς είναι στο Nation Brand Index του Simon Anholt, που θεωρείται ο γκουρού του destination branding. Αυτή λοιπόν η θέση διατηρήθηκε και το 2020, δηλαδή τη χρονιά της πανδημίας, και εκεί φάνηκε πόσο πολύ βοήθησε τη χώρα μας και η διαχείριση της πανδημίας, πέρα από την πολύ καλή συμπεριφορά μας την τουριστική το καλοκαίρι που μας πέρασε σε αυτές τις συνθήκες. Βέβαια, τώρα η πραγματικότητα είναι ότι το 2020 δημιούργησε μια πρωτόγνωρη κατάσταση στον τουρισμό και στις μεταφορές, όχι μόνο στην Ελλάδα και παγκόσμια. Εδώ στην Ελλάδα χάσαμε το 80% του εισοδήματος των 18,5 δισ. που σας είπα στην αρχή της εισήγησής μου, εξαερώθηκε το 2020. Και έτσι όπως το βλέπουμε σήμερα, η πολυπόθητη ανάκαμψη, νομίζω ότι θα πάρει τουλάχιστον 3 με 4 χρόνια για να φτάσουμε στα επίπεδα του 2019. Αυτό δεν σημαίνει βέβαια ότι θα παραμείνουμε στα σημερινά επίπεδα τα επόμενα 3 με 4 χρόνια. Θα υπάρχει σταδιακή ανάκαμψη. Θα χρειαστεί όμως χρόνος.
Σε αυτό το νέο περιβάλλον, είναι αναγκαίο η χώρα μας να διατηρήσει και να βελτιώσει αυτό το υψηλό επίπεδο ανταγωνιστικότητας που κατέχει μέσα από επενδύσεις, σε υποδομές και στο ανθρώπινο δυναμικό, για την αναβάθμιση της ποιότητας των υπηρεσιών που προσφέρει. Αυτή λοιπόν η διατήρηση της ανταγωνιστικότητας, σημαίνει ουσιαστικά προσφορά μίας βιώσιμης και υψηλού επιπέδου εμπειρίας σε ολόκληρο το φάσμα και το οικοσύστημα του τουρισμού. Επίσης, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι στη δύσκολη εξίσωση που έχουμε μπροστά μας, πρέπει να προσθέσουμε και απειλές, όπως είναι για παράδειγμα η κλιματική αλλαγή. Οι μεγαλύτερες πηγές αβεβαιότητας, σχετίζονται με τις συνέπειες από την άνοδο της θερμοκρασίας, αλλά και από την αυξημένη συχνότητα των ακραίων καιρικών φαινομένων που βλέπουμε τα τελευταία χρόνια. Η ζήτηση για θερινές διακοπές λοιπόν, ενδέχεται να επηρεαστεί πάρα πολύ σημαντικά στο άμεσο μέλλον, καθώς τα καλοκαίρια στη Μεσόγειο, σύμφωνα με τις μελέτες που έχουμε στη διάθεσή μας, θα γίνουν υπερβολικά ζεστά για τους επισκέπτες. Από την άλλη μεριά, ενδέχεται να βελτιωθούν οι συνθήκες στους μήνες εκτός καλοκαιρινής αιχμής, διευκολύνοντάς μας έτσι στην άμβλυνση της περιόδου αλλά και στο άνοιγμα σε αγορές οι οποίες από τη φύση τους ζητούν περιόδους εκτός καλοκαιριού. Θα σας πω ως παράδειγμα την αγορά της Κίνας. Οι Κινέζοι τουρίστες δεν θέλουν το καλοκαίρι. Για να γίνει όμως όλη αυτή η άσκηση και για να αμβλυνθεί η περίοδος και για να ξεφύγουμε από το καλοκαίρι και να πάμε στα shoulders στις περιόδους που λέμε, δηλαδή στους μήνες Οκτώβριο-Νοέμβριο ή Μάρτιο-Απρίλιο, θα πρέπει να επενδύσουμε πάρα πολύ σε υποδομές και στους προορισμούς.
Θα σας διαβάσω ένα κομμάτι από τη μελέτη, από την έκθεση Πισσαρίδη για την ελληνική οικονομία, το οποίο είναι εξαιρετικά σημαντικό θεωρώ. Λέει λοιπόν η έκθεση, ότι ο εμπλουτισμός και η αναβάθμιση του ελληνικού τουριστικού προϊόντος, απαιτούν συντονισμένες δράσεις από ιδιωτικούς και δημόσιους φορείς, ένα σύνολο δράσεων αφορά στην ενίσχυση των υποδομών, κυρίως τις μεταφορές αλλά και την ενέργεια, την ύδρευση, τη διαχείριση των απορριμμάτων και λοιπά. Η ενίσχυση των υποδομών μπορεί να συμβάλλει σημαντικά στις αναπτυξιακές προοπτικές του τουριστικού τομέα, καθώς και στην ποιότητα ζωής των μόνιμων κατοίκων.
Εδώ λοιπόν, ουσιαστικά αναδεικνύεται η σημασία των συμπράξεων, δημόσιου-ιδιωτικού τομέα, αλλά και ότι τα περισσότερα από τα έργα που εμείς έχουμε στο μυαλό μας ως τουρισμός και προτείνουμε μέσα από τη μελέτη που κάναμε, του Ινστιτούτου μας, συνάδουν σε πολύ μεγάλο βαθμό με τις προτάσεις της έκθεσης Πισσαρίδη. Και αυτό διότι ικανοποιούν κριτήρια όπως είναι η αειφορία, αυτό που λέμε sustainability και πολύ συχνά σε συνδυασμό με ενέργειες για ψηφιοποίηση. Με αυτόν τον τρόπο θεωρούμε ότι θα τύχουν και μπορούν να τύχουν της απαραίτητης χρηματοδότησης, εντασσόμενα μέσα και στο Ταμείο Ανάκαμψης, αλλά και στο νέο ΕΣΠΑ, από την επιτυχία των οποίων θα κριθεί ουσιαστικά και το μέλλον της χώρας μας τα επόμενα χρόνια. Τώρα, κάνοντας αυτή τη μελέτη, η οποία ξεκίνησε πριν από την πανδημία, ουσιαστικά ήταν με βάση αυτά που ξέραμε και μελετούσαμε για τον ελληνικό τουρισμό έως το τέλος του 2019. Μάλιστα είχαμε ενημερώσει τον πρωθυπουργό για αυτή τη μελέτη και θα του την παρουσιάζαμε τον Μάρτιο. Μας πρόλαβε όμως η πανδημία. Εμείς την είχαμε ολοκληρωμένη τον Μάρτιο. Με τα δεδομένα όμως της πανδημίας, αναγκαστήκαμε να επικαιροποιήσουμε και ενόψει μάλιστα και της έκθεσης Πισσαρίδη αλλά και του Ταμείου Ανάκαμψης, την επικαιροποιήσαμε το φθινόπωρο και ουσιαστικά είδαμε ότι οι δημόσιες επενδύσεις, οι οποίες απαιτούνται σε υποδομές, πρέπει να στοχεύουν κυρίως όσον αφορά στον τουρισμό, σε ενίσχυση συνδεσιμότητας, σε προσέλκυση νέων επισκεπτών, σε βελτίωση της τουριστικής εμπειρίας στον προορισμό, σε δημιουργία νέων εμπειριών, σε προώθηση της βιώσιμης ανάπτυξης και σε έργα με μεγάλη πολλαπλασιαστική επίδραση.
Έτσι λοιπόν, για να το κάνω πιο συγκεκριμένο, μιλάμε για επενδύσεις και μιλάμε για όλη τη χώρα. Μιλάμε για τις 13 Περιφέρειες. Δεν μιλάμε μόνο για τις αμιγώς τουριστικές περιφέρειες που είναι οι 5, μιλάμε και για τις υπόλοιπες. Και μιλάμε κυρίως για αεροδρόμια, για λιμάνια και μαρίνες, για στοχευμένες παρεμβάσεις και επεκτάσεις του οδικού δικτύου, αλλά και της οδικής σήμανσης που σήμερα είναι πάρα πολύ ελλιπής και δημιουργεί τεράστια προβλήματα στον τουρισμό. Μιλάμε για έργα διασύνδεσης μεταφορικών μέσων, παραδείγματος χάριν του αεροδρομίου Θεσσαλονίκης με το μετρό της Θεσσαλονίκης και του αεροδρομίου των Αθηνών με το λιμάνι του Λαυρίου. Μιλάμε για έργα κοινής ωφέλειας, ύδρευση, διαχείριση στερεών και υγρών αποβλήτων, αναμόρφωση και προστασία των παραλιακών μετώπων, διάβρωση των ακτών και τα λοιπά ως αποτέλεσμα της κλιματικής αλλαγής που αναφέρθηκα προηγουμένως, αντιπλημμυρικά έργα, υπογειοποίηση καλωδίων που χαλάνε σήμερα ολοκληρωτικά την εικόνα των σημαντικών μας προορισμών. Αλλά και έργα ενίσχυσης εμπειριών, όπως είναι η δημιουργία δικτύου μονοπατιών, βελτιώσεις σε αρχαιολογικούς χώρους και πολιτιστικά αξιοθέατα.
Θα κλείσω αναφερόμενος ενδεικτικά για να κατανοήσουν και αυτοί που μας βλέπουν τι προέκυψε από τη μελέτη σαν εμβληματικά έργα και πώς αυτά τα έργα δεν συνδέονται μόνο με τον τουρισμό, συνδέονται ουσιαστικά με τη ζωή όλων μας. Με τη βελτίωση της καθημερινότητάς μας και με τη βελτίωση ουσιαστικά της εμπειρίας των ίδιων των κατοίκων στους προορισμούς, γιατί αν ο κάτοικος του προορισμού δεν είναι ευτυχισμένος με τον τόπο που μένει, δεν υπάρχει περίπτωση να είναι ευτυχισμένος ο επισκέπτης, ο τουρίστας. Αυτό είναι διεθνής κανόνας. Έτσι λοιπόν, αναδεικνύουμε τα κορυφαία έργα, έργα τα οποία είναι σε μία φάση ωριμότητας και έχουν ήδη προχωρήσει έως ένα σημείο. Είναι πολύ σημαντικό όμως, αφού προκύψει το μέγεθος συνεργασίας του ιδιωτικού με τον δημόσιο τομέα να προχωρήσει και η υλοποίηση, χρηματοδοτήσεις κ.λ.π. Σας αναφέρω λοιπόν ενδεικτικά το Μητροπολιτικό Συνεδριακό Κέντρο της Αθήνας. Κάτι το οποίο, εγώ είμαι 22 χρόνια στα κοινά του τουρισμού, συζητιέται για πάνω από 30 χρόνια από πολλές διαφορετικές κυβερνήσεις. Η αναμόρφωση του παράκτιου μετώπου της Αθήνας που έχει ξεκινήσει να πραγματοποιείται, αλλά εδώ το σημαντικό είναι η σύνδεση όλου του παράκτιου μετώπου. Βλέπουμε ότι σε σημεία του παράκτιου μετώπου της Αττικής συντελούνται αυτή τη στιγμή κοσμογονικά έργα, για παράδειγμα στο Ελληνικό, η μαρίνα του Αλίμου, η μεριά του ΣΕΦ. Είναι λοιπόν πάρα πολύ σημαντική η διασύνδεση των έργων αυτών, ώστε να προκύψει ένα ενιαίο παράκτιο μέτωπο, το οποίο θα αναβαθμίσει ολόκληρη την Αττική.
Επίσης, η αναβάθμιση των τελωνειακών σταθμών της χώρας, διότι, αυτό το ξέρει πολύ καλά και ο Θανάσης ο Σαββάκης από τη Βόρεια Ελλάδα (Πρόεδρος Συνδέσμου Βιομηχανιών Ελλάδος, ΣΒΕ), θα σας πω ότι το 2019 δεχθήκαμε 11 εκατ. οδικούς τουρίστες. Και τα 11 αυτά εκατ. μπαίνουν ουσιαστικά από 5 μεθοριακούς σταθμούς, οι οποίοι είναι σε άθλια κατάσταση. Και αυτή η άθλια κατάσταση είναι από τη μεριά της Ελλάδας, διότι από τη μεριά των χωρών από τις οποίες μπαίνουν, για παράδειγμα από την Τουρκία, από τη Βουλγαρία, από τα Σκόπια κ.λ.π., η εικόνα είναι πολύ καλύτερη. Άρα λοιπόν, αυτή είναι μία επέμβαση και επένδυση ώριμη, η οποία είναι απαραίτητο να προχωρήσει και δεν σχετίζεται μόνο με τον τουρισμό. Σχετίζεται με την οικονομική δραστηριότητα ουσιαστικά της χώρας και ειδικά της Βορείου Ελλάδος. Ένα άλλο εμβληματικό έργο είναι η μετατροπή της Ρόδου σε αειφόρο προορισμό και η επιλογή της Ρόδου έγινε, διότι σε ζητήματα αειφορίας έχει προχωρήσει αρκετά. Θεωρούμε λοιπόν ότι το να καταφέρουμε να κάνουμε ένα πράσινο νησί, κυριολεκτικά όμως, με ό,τι αυτό σημαίνει, ενεργειακά, στη διαχείριση των αποβλήτων κ.λ.π., αυτό θα αποτελέσει και πιλότο στη συνέχεια για αντιγραφή του συγκεκριμένου concept και σε άλλους προορισμούς της Ελλάδος, και βέβαια στην τεράστια δημιουργία προστιθέμενης αξίας στο τουριστικό μας προϊόν.
Η βελτίωση της οδικής σήμανσης, αυτό το είπα και προηγουμένως, είναι πάρα πολύ σημαντική. Οι τουριστικές μας περιοχές ουσιαστικά είναι χωρίς σήμανση σήμερα και οι τουρίστες μας κινούνται με τα GPS που έχει ο καθένας, προκειμένου να ανακαλύψουν αυτά που θέλουν να ανακαλύψουν. Χώρος στάθμευσης τουριστικών λεωφορείων στην Αθήνα, ένα τεράστιο πρόβλημα το οποίο χρειάζεται λύση. Η ανάπλαση βέβαια της ΔΕΘ για να αναδειχθεί τελικά η Θεσσαλονίκη σε πρωτεύουσα του MICE στην Ελλάδα, κάτι το οποίο ατύπως το έχει εδώ και πάρα πολλά χρόνια, ουσιαστικά με υποδομές οι οποίες είναι τελείως αναχρονιστικές. Το υφιστάμενο αεροδρόμιο του Ηρακλείου, διότι έχουμε το νέο αεροδρόμιο του Καστελίου, το οποίο θα είναι ένα εξαιρετικό αεροδρόμιο, σε συνέχεια και του Ελ. Βενιζέλος, αλλά και της αναβάθμισης των 14 περιφερειακών αεροδρομίων, αλλά μιλάμε για μία επένδυση η οποία θα ολοκληρωθεί σε 5-6 χρόνια από σήμερα. Στο μεσοδιάστημα, το ουσιαστικά τρίτο πιο πολυσύχναστο αεροδρόμιο της χώρας, το αεροδρόμιο του Ηρακλείου, που είναι σε μία άθλια κατάσταση, δεν μπορεί να παραμείνει έτσι μέχρι να δημιουργηθεί το νέο αεροδρόμιο του Καστελίου.
Και τέλος, η προστασία όπως είπα των ακτών από τη διάβρωση. Αυτό είναι ένα τεράστιο ζήτημα, το οποίο θα μας απασχολήσει πάρα πολύ τα επόμενα χρόνια. Το σύμπλεγμα των νησιών μας, οι εγκαταστάσεις μας οι τουριστικές, είναι πάρα πολύ κοντά στη θάλασσα και πάνω στη θάλασσα. Σύμφωνα με μελέτες, η διάβρωση των επόμενων δεκαετιών θα είναι τεράστια. Κινδυνεύουμε λοιπόν να χάσουμε υποδομές, να χάσουμε infrastructure. Αυτές πρέπει να προστατευθούν και θεωρούμε κορυφαίας σημασίας και εμβληματικό ένα τέτοιο έργο. Κλείνοντας, θεωρώ ότι μέλλον έχουμε, θεωρώ ότι ο τουρισμός θα ταλαιπωρηθεί, θα ταλαιπωρηθεί και το 2021 πάρα πολύ. Οι προσδοκίες μας αυτή τη στιγμή είναι λίγο αυξημένες, τα αποτελέσματα του 2021 θα είναι χαμηλότερα από τις προσδοκίες μας δυστυχώς. Διότι τα πάντα εξαρτώνται από την πανδημία και αυτή τη στιγμή τα δεδομένα της πανδημίας δεν εξελίσσονται καλά. Όμως ο τουρισμός είναι βέβαιο ότι θα ανακάμψει. Θα ξεκινήσει να ανακάμπτει από το β’ εξάμηνο του 2021 και η ανάκαμψη αυτή θα κορυφωθεί το 2022 και το 2023 και θα ακολουθήσει μία πάλι νέα χρυσή δεκαετία για τον ελληνικό τουρισμό. Πρέπει όμως να εκμεταλλευτούμε αυτό το χρονικό περιθώριο της κρίσης, της πανδημίας, με αυτά που προσφέρει, με τη δυνατότητα της χρηματοδότησης, αλλά και με τη δυνατότητα νέων σχεδίων προς υλοποίηση, και να δημιουργήσουμε τις προοπτικές για τον ελληνικό τουρισμό της επόμενης δεκαετίας.
Σας ευχαριστώ.
