Δείτε παρακάτω την απομαγνητοφωνημένη συνομιλία του προέδρου ΣΕΤΕ, κ. Γιάννη Ρέτσου με τον Αναπληρωτή Διευθύνοντα Σύμβουλο Eurobank, κ.Κώστα Βασιλείου στο Delphi Forum.
Γιάννης Ρέτσος: Καλησπέρα σε όλους, βρισκόμαστε στην καρδιά μιας πρωτοφανούς παγκόσμιας κρίσης η οποία δυστυχώς για τη χώρα μας ακολούθησε μια 10ετή δημοσιονομική κρίση. Δεν προλάβαμε να βγούμε από αυτή την κρίση να βιώσουμε ένα διάστημα ανάκαμψης και τώρα καλούμαστε να βιώσουμε μια καινούρια πρωτόγνωρη κατάσταση για την οποία κανείς μας δεν είχε προετοιμαστεί και κανείς δεν ξέρει αυτή τη στιγμή πώς μπορεί να εξελιχθεί.
Σε αυτό το πλαίσιο και με το forum των Δελφών πλέον σε ένα ιδιαίτερο περιβάλλον, όχι στους Δελφούς αλλά στο Ζάππειο, αποφασίσαμε να κάτσουμε μαζί με τον Κώστα Βασιλείου -εγώ ο Γιάννης Ρέτσος, Πρόεδρος του ΣΕΤΕ και ο Κ Βασιλείου από την Eurobank- να δούμε πώς σε αυτή την πρωτόγνωρη συνθήκη πώς μπορούν οι επιχειρήσεις και ο τουρισμός που πλέον είναι το 25% του ΑΕΠ της χώρας μας να βοηθηθούν από το τραπεζικό σύστημα το οποίο και αυτό με τη σειρά του είναι λαβωμένο από την κρίση, να αντιμετωπίσουμε αυτή τη δύσκολη συγκυρία, να περάσουμε αυτή τη χρονιά που θα είναι χρονιά μεγάλης ύφεσης, αλλά και να την χρησιμοποιήσουμε ως γέφυρα για να δούμε από εκεί και πέρα πώς μπορούμε να ανταπεξέλθουμε στη νέα πραγματικότητα.
Επιλέξαμε λοιπόν αυτό το firesidechat, το οποίο έχει το δικό του ενδιαφέρον.
Κώστας Βασιλείου: Καλησπέρα Γιάννη, νομίζω έθεσες το πλαίσιο πολύ σωστά και ολοκληρωμένα και είναι μεγάλη μου χαρά που είμαι σήμερα εδώ μαζί σου, που όχι μόνο απλά γνωρίζεις αλλά τους τελευταίους 3 μήνες είσαι στην καρδιά των εξελίξεων και τρέχεις καθημερινά από το πρωί ως το βράδυ για να πάρεις πρωτοβουλίες μαζί με τους συνεργάτες σου και όλους τους ανθρώπους του κλάδου -και νομίζω συνεργάτες σε αυτή την προσπάθεια είμαστε και εμείς οι τράπεζες για τη στήριξη του κλάδου- για να συζητήσουμε ένα τόσο επίκαιρο θέμα.
ΓΡ Θα ξεκινήσω από το πλέον φλέγον θέμα που ακολούθησε την υγειονομική διαχείριση, που όπως τοποθετήθηκε και ο ΣΕΤΕ κατά κοινή παραδοχή ήταν υποδειγματικός, και αυτό είναι η οικονομική διαχείριση. Κατά τις συζητήσεις μας με την κυβέρνηση για τα οικονομικά μέτρα, ένα σημαντικό θέμα ήταν το θέμα της ρευστότητας, γιατί ο τουρισμός παρότι ανοδικός τα τελευταία 7 χρόνια, αυτό το ανοδικό ρεύμα οδήγησε σε πολύ μεγάλες επενδύσεις. Οδήγησε καινούριους επιχειρηματίες να μπουν στον χώρο. Οδήγησε υφιστάμενες επιχειρήσεις να κάνουν καινούριες επενδύσεις, οπότε το χρονικό σημείο στο οποίο ξεκίνησε η κρίση ήταν πολύ κακό για τις επιχειρήσεις, και λόγω των επενδύσεων, αλλά και λόγω του ότι ήταν η περίοδος εκείνη που ουσιαστικά ξεκίνησαν να έρχονται τα πρώτα χρήματα για το 2021. Βρέθηκαν λοιπόν σε μία πολύ δυσχερή θέση από άποψη ρευστότητας, αυτό είναι ένα κυρίαρχο θέμα στη συζήτηση. Και με δεδομένο ότι η Eurobankπρόσφατα ανακοίνωσε αυτό το πρόγραμμα στήριξης με 750 εκατ. ευρώ των επιχειρήσεων του τουρισμού θα ήθελα να μας πεις για αυτό καθώς και ποιο είναι το πρώτο feedback που λαμβάνετε από τις επιχειρήσεις του κλάδου μετά από αυτή την ανακοίνωσή σας;
ΚΒ Είναι βεβαίως δυσάρεστη η θέση λόγω της πανδημίας. Ωστόσο οι εταιρίες του τουρισμού έχουν ολοκληρώσει τις δικές τους επενδύσεις, έχουν λοιπόν ένα αναβαθμισμένο προϊόν και είχαν την ευκαιρία αρκετές από αυτές τα τελευταία χρόνια να είναι σε μία χρηματοοικονομική διάρθρωση η οποία να τους επιτρέπει να είναι υγιείς. Κάτι το οποίο αποτελεί μία πολύ καλή βάση για να αντιμετωπίσεις προβλήματα έστω και τεράστια ή πρωτοφανή όπως τα συγκεκριμένα.
Αυτό το πρόγραμμα νομίζω ότι είναι ένα πολύ καλά δουλεμένο πρόγραμμα, γιατί όπως διαχρονικά προσπαθούμε να κάνουμε, δεν είναι ένα πρόγραμμα το οποίο διαμορφώσαμε μόνοι μας σε κλειστά γραφεία όπως ο πολύς ο κόσμος φαντάζεται για εμάς τις τράπεζες, ότι καθόμαστε μόνοι μας με χαρτιά και excel και να αποφασίσουμε τι θα κάνουμε. Σε μεγάλο βαθμό προσπαθήσαμε να δούμε τα πραγματικά προβλήματα του χώρου των ξενοδοχείων κατεξοχήν και όχι γενικά όλου του κλάδου του τουρισμού. Άρα είχαμε την ευκαιρία και μαζί αλλά και με πολλούς άλλους αξιόλογους ανθρώπους του ξενοδοχειακού κλάδου να καταλάβουμε ακριβώς τα προβλήματα και το φτιάξαμε γύρω από αυτό. Και το πρόγραμμα είναι πολύ απλό. Εμείς πήραμε το πιο δυσοίωνο σενάριο και ελπίζουμε να είναι το πιο δυσοίωνο. Και ποιο είναι αυτό; Όταν το εξετάσαμε δεν ξέραμε πώς θα εξελιχθεί η υγειονομική κρίση. Οπότε υποθέσαμε ότι φέτος δεν θα ανοίξουν καθόλου τα ξενοδοχεία. Ότι φέτος θα έχουμε μια χρονιά μηδέν. Επίσης ότι του χρόνου, λόγω ότι η πανδημία θα κρατήσει λίγο παραπάνω και ίσως να αλλάξουν και οι συνήθειες των επισκεπτών μας, ότι δεν θα επανέρθουμε στα νούμερα του 2019 απευθείας, τα οποία ήταν ίσως η καλύτερη χρονιά του τουρισμού από πλευράς επισκεπτών, αλλά θα είναι περίπου στο 60% στα νούμερα του 2019. Και θα ξεκινήσουμε σταδιακά να φτάνουμε στα νούμερα του 2019 από το 2022 και το 2023. Τι είδαμε λοιπόν; Ότι σε αυτήν την περίπτωση, θα πρέπει να δώσουμε ηρεμία σε αυτές τις επιχειρήσεις, άρα οι δόσεις για δύο χρόνια θα πάνε πίσω, γιατί τα περισσότερα ξενοδοχεία, όχι τα ξενοδοχεία πόλης, αλλά τα υπόλοιπα που είναι και τα πιο πολλά είναι εποχιακά. Άρα θα αρχίσουν ξανά να έχουν κάποια έσοδα του χρόνου τον Ιούνιο. Δεύτερον ότι οι επιχειρήσεις έχουν ανάγκες ρευστότητας φέτος για το 2020 αλλά χρειάζονται και preopeningexpenses για του χρόνου για να ανοίξουν το 2021. Γιατί τι κάνουν οι σοβαροί επιχειρηματίες, κρατούν ένα μαξιλάρι από τα έσοδα για να ανοίξουν την επόμενη χρονιά ή παίρνουν κάποιες προκαταβολές από τους touroperators και τους πελάτες τους. Επειδή όμως σε τέτοιες συνθήκες δύσκολο να έχεις μαξιλάρι όταν δεν ανοίξεις φέτος, κάποιος πρέπει να δώσει ρευστότητα, ώστε από του χρόνου τον Μάιο που θα ξαναρχίσουν να έχουν κάποια ρευστότητα έσοδα να μπορούν να εξυπηρετούν τις ανάγκες τους. Οπότε εμείς παρέχουμε ρευστότητα για φέτος και για του χρόνου. Εμείς πιστεύουμε στον τουρισμό μακροπρόθεσμα και θεωρούμε ότι θα πάει καλά ο κλάδος inthelongterm. Εντωμεταξύ συνεχίζουμε πλήρως τα επενδυτικά μας σχέδια τα οποία είχαμε συμφωνήσει με τους επιχειρηματίες έτσι ώστε όταν θα παρέλθει αυτή η κρίση, το προϊόν μας να είναι καλύτερο.
ΓΡ Θα κάνω ένα σχόλιο το οποίο προέρχεται από αυτά που ακούγονται από τον κόσμο του τουρισμού. Ο τουρισμός έχει πολύ μεγάλο πολλαπλασιαστή για την οικονομία και είναι ένας τομέας ο οποίος αποτελείται από πολλούς διαφορετικούς κλάδους. Υπάρχουν πολλών και διαφορετικών ειδών επιχειρήσεις, μεταφορές, ακτοπλοΐα, αερομεταφορές, επίγεια μεταφορά, τα τουριστικά γραφεία, ενοικιάσεις αυτοκινήτων, πολλές επιχειρήσεις οι οποίες ουσιαστικά σε αυτή τη συγκυρία δεν έχουν καμία δραστηριότητα. Είναι λοιπόν πολύ σημαντική η στήριξη όλων των επιχειρήσεων του τουρισμού που αυτή τη στιγμή δεν λειτουργούν. Και είναι επίσης πολύ σημαντική η διατήρηση κριτηρίων. Γιατί πιστεύω ότι μια κρίση θα πρέπει να αποτελεί ευκαιρία, αλλά μια ευκαιρία θετική, όχι αρνητική μέσα από την οποία να δικαιωθούν αποτυχημένες επιλογές του παρελθόντος. Και ακόμη, ότι πέρα από τη συγκεκριμένη κρίση, έχουν υπάρξει πρόσφατα προβλήματα τα οποία βρήκαν τις επιχειρήσεις ανοχύρωτες και εκτεθειμένες όπως η χρεοκοπία της ThomasCook πέρσι τον Σεπτέμβριο που άφησε ένα μεγάλο μέρος τουριστικών επιχειρήσεων εκτεθειμένο σε ένα άνοιγμα πάνω από 200 εκατ. ευρώ. Και πριν προλάβουν οι επιχειρήσεις αυτές να δουν πώς μπορούν να συνέλθουν από αυτό το πρόβλημα αμέσως μετά βρέθηκαν αντιμέτωπες με την κρίση του κορωνοϊού που ουσιαστικά τις αφήνει κλειστές, άρα νομίζω ότι και αυτό είναι ένα θέμα που πρέπει να συνυπολογίσει προφανώς όχι μόνο η Eurobank, αλλά όλο το τραπεζικό σύστημα και να μην πάμε σε οριζόντιες επιλογές ίδιες για όλους.
ΚΒ Έθεσες αρκετά θέματα αλλά ξεκινώ από το τελευταίο. Έχειςαπόλυτο δίκιο και δεν υπάρχει καμία απολύτως πρόθεση να πάμε σε οριζόντιες λύσεις. Άλλωστε το έχω ξαναπεί και δημόσια, θα ήταν υποκρισία και από την τραπεζική πλευρά και από την επιχειρηματική κοινότητα, ιδίως αφού τα τελευταία 7 χρόνια ήταν μια καλή περίοδος για τον τουρισμό, να χρησιμοποιηθεί η δικαιολογία του κορωνοϊού από τις επιχειρήσεις που ήταν ήδη προβληματικές και πριν τον κορωνοϊό.
Τα προγράμματα που έχουμε ανακοινώσει άλλωστε αφορούν μόνο τις επιχειρήσεις που ήταν απολύτως ενήμερες έως την 31/12/19 για προφανείς λόγους. Από εκεί και πέρα, προφανώς υπάρχουν επιμέρους προβλήματα. Αλλά η εμπειρία μου δείχνει ότι στις κρίσεις, για να τις ξεπεράσεις χρειάζονται δύο πράγματα: χρειάζεται προγραμματισμός και δέσμευση και από τις δύο πλευρές. Όταν και οι δύο πλευρές δεσμεύονται, και η πλευρά της τράπεζας και του επιχειρηματία, με απτό τρόπο και δεν υπάρχει πανικός από τη μία ή την άλλη πλευρά ή δεν υπάρχει προσπάθεια από κάποιον να πάρει το burdensharing, ποτέ κανένας δεν χάνει. Τράπεζες και επιχειρήσεις καλοπροαίρετα κάνουν τη δουλειά τους. Αν όμως δεν υπάρχει δέσμευση και μία από τις δύο πλευρές πανικοβάλλεται, και αυτό δυστυχώς το έχουμε δει πολύ τα τελευταία χρόνια με τις ξένες τράπεζες. Φυσικά δεν έχουμε πρόβλημα με ξένες τράπεζες. Όποιος μπορεί να στηρίζει την οικονομία όχι μόνο είναι καλοδεχούμενος αλλά κάνουμε και προσπάθεια προς αυτή την κατεύθυνση. Αλλά οι ξένες τράπεζες που πανικοβλήθηκαν τα προηγούμενα χρόνια, ούτε τους πολίτες βοήθησαν, ούτε τη χώρα , αλλά ούτε και τους ισολογισμούς τους. Εμείς αντίθετα βρήκαμε πεδίο ανοιχτό και δράσαμε και μας βγήκε σε καλό.
Ως προς το δεύτερο σκέλος, θα προσπαθήσω να είμαι σύντομος γιατί έχω και εγώ να σου κάνω ερωτήσεις. Όσον αφορά το πρόγραμμα που επικοινωνήσαμε, το στήσαμε ειδικά για τα ξενοδοχεία, και ο λόγος είναι διττός. Πρώτον λόγω της εποχιακής τους φύσης δεν έχουν έσοδα καθόλου μέχρι του χρόνου τον Ιούνιο, αυτό λέει το βασικό σενάριο και μακάρι να πάνε λίγο καλύτερα τα πράγματα και θα πάνε μάλλον από ό,τι φαίνεται. Δεύτερον, τα ξενοδοχεία είναι η καρδιά του τουρισμού, γύρω τους ζουν πολλοί άλλοι κλάδοι. Και προφανώς εμείς παρέχοντας ρευστότητα στα ξενοδοχεία, οι μεταχρονολογημένες επιταγές με τα μέτρα που πάρθηκαν λήγουν τώρα, αυτή η ρευστότητα πού θα πάει, θα πληρώσει άλλους κλάδους γύρω από τα ξενοδοχεία. Άρα δεν θα υπάρχει κανένα θέμα στο κομμάτι της αγοράς.
Τώρα, προφανώς έχουν παρθεί μέτρα για όλες τις επιχειρήσεις που πλήττονται. Ρίχνουμε τις δόσεις πίσω όχι για δύο χρόνια αλλά για έναν χρόνο σε όλες τις επιχειρήσεις του τουρισμού. Παρέχουμε συνεχόμενα ρευστότητα. Δεν θέλω να αναφερθώ ονομαστικά, αλλά εταιρείες στο χώρο των αερομεταφορών θα έχουν αυτή τη δυνατότητα αλλά παράλληλα κοιτάζουμε και άλλα πράγματα. Το ίδιο στον χώρο των μεταφορών, στο χώρο του επισιτισμού. Δεν είναι ότι δεν στηρίζουμε συνολικά τον κλάδο. Αλλά έχουμε ένα πολύ εξειδικευμένο πρόγραμμα ειδικά για τα ξενοδοχεία.
Με δέσμευση και ενότητα θα τα λύσουμε όλα τα προβλήματα. Αλλά να πάμε στην επόμενη μέρα και να σου κάνω και εγώ μία ερώτηση. Πιστεύω ότι η κρίση δημιουργεί μεγάλες ευκαιρίες. Αυτή είναι μια περίοδος ανασυγκρότησης δυνάμεων. Σου δίνει την ευκαιρία να σκεφτείς ποια είναι τα δυνατά σου σημεία και ποιες οι αδυναμίες σου ώστε στους τομείς αυτούς να αλλάξεις κατεύθυνση και στρατηγική. Τι ευκαιρίες βλέπεις την επόμενη μέρα, ποια τα δυνατά στοιχεία του τουρισμού μας για να ενισχύσουμε ακόμη παραπάνω και ποιες οι αδυναμίες του οι οποίες φάνηκαν ακόμη περισσότερο τώρα;
ΓΡ Μιλούσαμε πολύ στον ΣΕΤΕ τα τελευταία χρόνια για τη διαχείριση των προορισμών. Και χτυπούσαμε καμπανάκι για το κατά πόσον έχει καταστεί προβληματική η διαχείριση για πολλούς προορισμούς. Δεν φανταζόμασταν ποτέ ότι θα δοθεί μια τόσο βίαιη λύση σε αυτό που αποκαλούσαμε overtourism με ουσιαστικά μη τουρισμό λόγω κορωνοϊού. Αυτό όμως μας είχε βάλει σε μία έντονη διεργασία για το πώς αλλάζεις το προϊόν σου για το πώς το εμπλουτίζεις, το διαφοροποιείς και αλλάζεις βάζοντας και άλλα συστατικά τον πρωτογενή τομέα, τον πολιτισμό κ.α.. Τώρα πλέον όταν περάσουμε την πρώτη φάση της επιβίωσης επιχειρήσεων, η κουβέντα αυτή θα ενταθεί και θα φτιάξουμε ξεκάθαρη στρατηγική με ένα ιδιαίτερα εμπλουτισμένο προϊόν.
Μέσα σε αυτή τη συγκυρία κάναμε και αυτή την καμπάνια για το φετινό καλοκαίρι. Μια ιδιαίτερη καμπάνια η οποία έχει σηκώσει πολύ κουβέντα κάτι που δεν θεωρώ απαραίτητα κακό. Γιατί όταν σηκώνει κουβέντα κάτι σημαίνει ότι σε βάζει σε σκέψεις και σε προβληματίζει Επιχειρήσαμε λοιπόν μέσω αυτής της καμπάνιας να κάνουμε ένα rebranding της χώρας. Μέσα σε αυτή τη συνθήκη δεν που περιμένουμε μεγάλες αφίξεις ούτε μπορούμε να πούμε ανοίξαμε και σας περιμένουμε, γιατί ο κορωνοϊός είναι ακόμη εδώ και δεν έχει φύγει, επιχειρήσαμε να δημιουργήσουμε μια διαφορετική αίσθηση για το τι σημαίνει ελληνικό καλοκαίρι. Ένα καλοκαίρι που δεν είναι σαν το ιταλικό, σαν το ισπανικό σαν το γαλλικό. Είναι αυτό που ειπώθηκε, ένα stateofmind. Κάτι το οποίο σε κάνει να σκέφτεσαι ελευθερία, επαφή με τον συνάνθρωπό σου κάτι που σου έχει λείψει αυτό το διάστημα. Ήταν λοιπόν όλο αυτό μία πρώτη προσπάθεια να γίνει ένα νέο brand ένα νέο αφήγημα για τη χώρα μας. Προφανώς αυτό θα εξελιχθεί και θα ακολουθήσει πολλά στάδια. Αλλά αυτή τη στιγμή το πρώτο ζητούμενο είναι η επιβίωση. Όμως αυτά θα είναι τα βήματά μας από εδώ και πέρα.
Τώρα δεν θα μας πίστευε κανείς ότι δεν έχουμε κάνει πρόβα πριν, αλλά με βοηθάς λέγοντας ότι ο κορωνοϊός είναι εδώ. Συμφωνούμε πρώτη φορά όλοι ως Έλληνες ότι υπήρξε τρομερά επιτυχής η διαχείριση του υγειονομικού θέματος στην Ελλάδα, το οποίο έχει πολύ θετικές προεκτάσεις για την εικόνα της χώρας αλλά και στο οικονομικό κομμάτι μεθαύριο. Όλοι όμως συζητάμε ότι η χαλάρωση των μέτρων και το άνοιγμα των συνόρων μήπως γίνεται λίγο απότομα; Μήπως δημιουργήσει πρόβλημα στα υγειονομικά κεκτημένα μας; Αφού δεν θα είναι μια καλή χρονιά αυτή, μήπως θα πρέπει να δουλέψουμε για του χρόνου; Βέβαια λέγοντας αυτό, μας ήρθαν πριν από λίγο κάποια στοιχεία από την ForwardKeys ότι για Ελλάδα Πορτογαλία Ισπανία οι κρατήσεις στον Ιούνιο μέχρι στιγμής βρίσκονται στο 49% σε σχέση με το 2019, ενώ ειδικά στην Ελλάδα για visitfriendsandfamilyκαι για expatsείναι στο 89%. Οπότε έχουμε κάποια θετικά μηνύματα. Οπότε ποια είναι η άποψή σου; Μήπως χαλαρώσαμε πολύ γρήγορα τα μέτρα και λένε ότι ο τουριστικός κλάδος πιέζει γι’ αυτό;
ΓΡ Προφανώς είναι λογικό να έχουμε μια ανησυχία και ότι θα πρέπει να διαφυλάξουμε τα υγειονομικά κεκτημένα μας ως κόρη οφθαλμού. Και αυτό ήταν το νόημα της καμπάνιας μας. Και ποια είναι η απάντηση σε όσους λένε να κάτσουν στις πατρίδες τους και να μην έρθουν στην Ελλάδα. Με το άνοιγμα του Βενιζέλος και του Μακεδονία, αυτό που έχω να πω ως ΣΕΤΕ και αυτό που λέμε στα μέλη μας και στους επιχειρηματίες με πόση ευλάβεια πρέπει να τηρήσουμε τα υγειονομικά πρωτόκολλα σε όλη τους την έκταση. Πρώτα από όλα για τους εργαζομένους μας. Ας μην ξεχνάμε ότι πολλοί από αυτούς έρχονται μετά από 3 μήνες εγκλεισμού και είναι πολύ σημαντικό να νιώθουν ασφαλείς τόσο οι εργαζόμενοι όσο και οι επισκέπτες μας. Οπότε είναι πολύ σημαντικό να είμαστε όλοι ατομικά και συλλογικά υπεύθυνοι και να φερόμαστε το ίδιο λογικά όπως την περίοδο του lockdown.
Με όλα αυτά θα ήθελα να εκφράσω μια συγκρατημένη αισιοδοξία ότι δεν θα είναι μια 100% χαμένη χρονιά. Ότι μπορέσουμε να συγκρατήσουμε από κέρδη θα είναι όφελος και για τη χώρα και για την οικονομία και για την κοινωνία της.
Σε αυτό το σημείο θέλω να σε ευχαριστήσω γιατί θίξαμε κάποια σημαντικά θέματα και τα αναλύσαμε όσο μπορούσαμε καλύτερα.
ΚΒ Να σε ευχαριστώ και εγώ προσωπικά όχι μόνο για σήμερα αλλά και για τη διαχρονική συνεργασία μας, χωρίς την οποία δεν θα μπορούσαμε και εμείς να εξελισσόμαστε και να αναπτύξουμε όλες αυτές τις λύσεις για τις οποίες συζητήσαμε σήμερα.
