Ομιλίες / Δηλώσεις

Ομιλία του Πρόεδρου ΣΕΤΕ, κ. Γιάννη Ρέτσου στο 4ο Family Business Forum που διοργανώνεται από την KPMG

“It’s a Family Affair …”

Μια οικογενειακή ιστορία επιτυχίας αλλά και μεγάλων δυσκολιών για την κατάκτηση των στόχων. Ποιες είναι οι ευκαιρίες για την ανάπτυξη μιας οικογενειακής επιχείρησης στην Ελλάδα; Τι εμπόδια αντιμετωπίζει κανείς όταν αναλαμβάνει μια τέτοια επιχείρηση; Η ελληνική οικονομία, η ελληνική κοινωνία με τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα της, μέσα από μια οικογενειακή υπόθεση …

Κυρίες και Κύριοι, 

Με μεγάλη χαρά δέχτηκα τη σημερινή πρόσκληση να μιλήσω και να συζητήσουμε για ένα τόσο ενδιαφέρον θέμα, που ακουμπά, όχι μόνο στην επαγγελματική ζωή και καριέρα πολλών από εμάς αλλά και στην προσωπική, την οικογενειακή μας ιστορία.

Πρόσκληση που αφορά τις οικογενειακές επιχειρήσεις και πως βιώσαμε, βίωσα, τη δική μου εξέλιξη μέσα σε μια τέτοια.

Βλέπετε, όπως ίσως γνωρίζετε οι περισσότεροι, είχα την τύχη να μεγαλώσω και να συνδεθώ επαγγελματικά, μέσα στις ξενοδοχειακές επιχειρήσεις της οικογένειάς μου.

 

Από μικρό παιδί, από την 6η Δημοτικού, τα καλοκαίρια μου, είχαν πάντα, μια μεγάλη περίοδο εργασίας.

Το ταξίδι είχε ξεκινήσει από ένα ξενοδοχείο στην Κρήτη, το CretaBeach.

Ο επαγγελματικός μου προσανατολισμός, είχε “τακτοποιηθεί” από τα παιδικά μου χρόνια …

Ήταν όμως όλα ρόδινα, σαν παιδικό παραμύθι, όπως φαίνονται καταρχήν;

Όταν μου ζητήθηκε ένα τίτλος για την ομιλία, ήρθε αυθόρμητα στο μυαλό μου ένα αγαπημένο τραγούδι της δεκαετίας του 70.

It’s a family affair … “, των «Sly And The Family Stone».

Ένα γλυκόπικρο τραγούδι, με ωραίο τέμπο, που μιλάει για τα καλά και κακά μιας οικογενειακή σχέσης.

Τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα.

Στην περίπτωσή μας, είναι οι ευκολίες αλλά και οι δυσκολίες που αντιμετωπίζεις όταν ουσιαστικά γεννιέσαι, μεγαλώνεις και αναπτύσσεσαι επαγγελματικά μέσα σε μια οικογενειακή επιχείρηση.

Η σημασία αυτού του είδους των επιχειρήσεων για την οικονομία μιας χώρας είναι αναμφισβήτητη.

Για την Ελλάδα ακόμα περισσότερο.

Ειδικότερα, όπως ξέρετε, οι οικογενειακές επιχειρήσεις στη χώρα μας παίζουν πρωταγωνιστικό ρόλο στην οικονομική διάρθρωση.

Είναι η δομή της τέτοια, που το συγκεκριμένο μοντέλο βρίσκει μεγάλη άνθηση.

Με βάση πρόσφατες μελέτες, πάνω από μια στις δύο επιχειρήσεις στην Ελλάδα είναι οικογενειακές.

Κατέχουν δεσπόζουσα θέση στην ελληνική οικονομία και αποτελούν φυτώρια για την ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας και της ιδιωτικής πρωτοβουλίας.

Οι στενοί προσωπικοί δεσμοί που γεννιούνται στο πλαίσιο μιας παραδοσιακής συνέχειας, έχουν αναδείξει την οικογενειακή επιχείρηση σε βασικό πυλώνα της ελληνικής επιχειρηματικότητας.

Έτσι και εγώ σήμερα, θα σας μιλήσω όχι μόνο ως τεχνοκράτης, επιχειρηματίας, επαγγελματίας, αλλά και βιωματικά, ως κομμάτι αυτής της ιστορίας, από την καρδιά μου.

Σε αυτές τις περιπτώσεις των οικογενειακών ιστοριών, των οικογενειακών επιχειρήσεων, μιλάει πολύ το συναίσθημα.

Αυτό βγαίνει πρώτο στην επιφάνεια.

Όσο και αν σας φαίνεται παράξενο, όπως σας είπα και πριν, οι επαγγελματικές οικογενειακές ιστορίες επιτυχίας, κρύβουν από πίσω τους μεγάλες δυσκολίες.

Οι περισσότεροι πιστεύουν ότι όλα είναι εύκολα.

Ότι όλα κληρονομούνται, ή μεταβιβάζονται σαν μια απλή πράξη από τον πατέρα ή τη μητέρα στα παιδιά, στον γιό ή στην κόρη.

Αυτό είναι το ισχυρό στερεότυπο που μας ακολουθεί.

Πρέπει να σας εξομολογηθώ όμως ότι τα πράγματα δεν είναι ακριβώς έτσι.

Για να διατηρήσεις και να αναπτύξεις μια οικογενειακή επιχείρηση, για να σταθείς εσύ ό ίδιος στα πόδια σου, για να γίνεις αποδεκτός από τους εργαζόμενους σε αυτή την επιχείρηση, χρειάζεται δουλειά, προσπάθεια, κόπος, θυσίες.

Τίποτα δεν χαρίζεται.

Χρειάζονται εφόδια, γνώσεις και η ωριμότητα να μην θεωρείς ότι όλα είναι δεδομένα

Χρειάζεται πάνω από όλα, η διάθεση να εξελίξεις, να αλλάξεις ότι βρήκες.

Εμένα, αν και από πολύ μικρός στη δουλειά, η ανάγκη μου να γίνω αποδεκτός για τις δικές μου επαγγελματικές ικανότητες από τους συναδέλφους μου, σε όλη την εργασιακή ιεραρχία, ήταν ισχυρή.

Δεν έπρεπε να πείσω μόνο τον πατέρα μου και τους συνεταίρους του ότι μπορώ να ανταποκριθώ στις δυσκολίες.

Ήθελα το ίδιο συναίσθημα αποδοχής να το κατακτήσω από όλους τους συναδέλφους.

Και αυτό επετεύχθη με τον σεβασμό και την αναγνώριση, αφού μέσα σε όλα αυτά τα χρόνια πέρασα απ’ όλα τα στάδια της δουλειάς.

Επιτρέψτε μου στο σημείο αυτό να δούμε τι είναι οικογενειακή επιχείρηση, τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της, για να καταλάβουμε και πως λειτουργεί.

Θα μπορούσαμε να πούμε πως οικογενειακή επιχείρηση είναι αυτή που ανήκει, διοικείται και κατευθύνεται από μια, ή περισσότερες οικογένειες.

Μιλάμε για μια επιχείρηση που απαρτίζεται από άτομα που έχουν ισχυρούς οικογενειακούς δεσμούς, που αυτοί με τη σειρά τους παράγουν σχέσεις εμπιστοσύνης, κατανόησης και αλληλεγγύης.

Η οικογενειακή επιχείρηση ελέγχεται σχεδόν πάντα από την οικογένεια και τα μέλη της.

Αυτό παράγει σειρά τυπικών φαινομένων. 

Ξεχωρίζω τα εξής δύο:

Πρώτον, στις περιπτώσεις που οι οικογενειακές επιχειρήσεις έχουν αυξημένες διοικητικές ανάγκες, ακόμη και στις περιπτώσεις που οι ίδιες οι οικογένειες αδυνατούν να διοικήσουν αποτελεσματικά, συχνά έως πάντα, αρνούνται να εκχωρήσουν διοικητική εξουσία σε τεχνοκράτες, παρόλο που αυτό εντέλει θα ήταν προς το συμφέρον τους, έχοντας το φόβο πως θα χάσουν τον έλεγχο της επιχείρησης. Επιλέγουν δηλαδή, τις χαμηλότερες αποδόσεις και το αβέβαιο μέλλον.

Ακούγεται –και είναι– παράδοξο, αλλά συμβαίνει κατά κόρον.

Διότι κυριαρχεί το συναίσθημα και όχι η λογική.

Δεύτερον, οι οικογενειακές επιχειρήσεις επιλέγουν να μοιράζουν το σύνολο των κερδών κάθε χρόνο, παρά να δημιουργούν αποθέματα για πραγματοποίηση μελλοντικών επενδυτικών σχεδίων. Και αυτό είναι κατανοητό, έως ένα βαθμό, διότι με τα κέρδη των επιχειρήσεων ζουν οι ίδιες οι οικογένειες.

Εδώ φυσικά εντοπίζεται και ένα ιδιαίτερα σημαντικό πρόβλημα, γιατί με αυτόν τον τρόπο χάνονται βασικά επιχειρηματικά προτερήματα.

Έχουμε φαινόμενα εσωστρέφειας, έναντι εξωστρέφειας, δυσκινησία έναντι ευελιξίας.

Πολλοί γνωστοί ή φίλοι μου, που είναι μέλη μιας οικογενειακής επιχείρησης, μου εξομολογούνται και αυτοί ότι οι πρεσβύτεροι, γονείς ή συγγενείς, αντιδρούν συστηματικά στην είσοδο επενδυτών, ή ανθρώπων με κεφάλαια που θα μπορούσαν να αναπτύξουν την επιχείρηση και να πολλαπλασιάσουν τα κέρδη τους.

Αντιλαμβάνεστε πολύ καλά τι σημαίνει αυτό για μια σύγχρονη επιχείρηση που θέλει να αναπτυχθεί και να ανταγωνιστεί, σε ένα ιδιαίτερα απαιτητικό περιβάλλον, άσχετα με τον κλάδο στον οποίο δραστηριοποιείται, που ζητάει αποφάσεις με “κρύο αίμα”.

Και οι αναμφισβήτητες δυσκολίες φυσικά δεν σταματάνε εδώ …

Οι δυσκολίες αυτές συνδέονται στενά µε την οικονοµική ενίσχυση, τη διαδοχή και την ανταγωνιστικότητα των οικογενειακών επιχειρήσεων.

Είπα την λέξη “διαδοχή” και θα ήθελα να σταθώ σε αυτήν.

Είναι ιδιαίτερα κρίσιμο το σημείο αυτό.

Γιατί η διαδοχή, το πέρασμα δηλαδή σε μια νέα γενιά, εξασφαλίζει σε μεγάλο βαθμό όχι απόλυτα και την πολυπόθητη ανανέωση.

Όμως, η ίδια η διαδοχή, αποτελεί από μόνη της μία κρίση για την εταιρεία. Άλλωστε, πολλές οικογενειακές επιχειρήσεις κλείνουν ακριβώς σε αυτή τη φάση, κατά την προσπάθεια περάσματος της διοίκησης της εταιρείας από τη μία γενιά στην άλλη.

Γι’ αυτό και κατά τη γνώμη μου, όσο «άκαρδο» και να ακούγεται, θα πρέπει σχετικά νωρίς, να προετοιμάζεται και να δρομολογείται η επόμενη μέρα.

Το επόμενο βήμα, που και δύσκολο είναι και οδυνηρό, για τον κάθε Πατριάρχη μιας οικογενειακής επιχείρησης.

Είναι όμως απόλυτα αναγκαίο. 

Οι περισσότερες οικογενειακές επιχειρήσεις είναι και παραμένουν μικρές, γιατί όπως καταλάβατε και πριν, η φύση τους είναι τέτοια που δεν εξυπηρετεί την υπερμεγέθυνση.

Αυτό βέβαια βοήθησε πολλές απ’ αυτές να ανταπεξέλθουν στις μεγάλες δυσκολίες της οικονομικής κρίσης.

Κατάφεραν να απορροφήσουν κραδασμούς, μέσα από μηχανισμούς εξομάλυνσης και εξεύρεσης λύσεων όλοι μαζί, εργοδότες και εργαζόμενοι, “σαν μια οικογένεια που δεν χωρίζει ποτέ”.

Όπως έλεγε και ένας καλός μου φίλος, μεγαλύτερος σε ηλικία και σε σοφία από εμένα, «το παιδί σου πολύ δύσκολα το αποχωρίζεσαι …

… δεν εμπιστεύεσαι κανέναν άλλον για την ανατροφή του …

… πόσο μάλλον για να το δώσεις για υιοθεσία». 

Γι’ αυτό και αν με ρωτήσετε προσωπικά, θα σας έλεγα ότι ένα από τα μελήματά μου είναι να μπορέσω με ασφάλεια και γρήγορα, να δημιουργήσω τις συνθήκες της επόμενης μέρας.

Όσο πιο γρήγορα διασφαλιστεί ο δρόμος, τόσο καλύτερα για όλους.

Και αυτό από μόνο του καθορίζει σε μεγάλο βαθμό την επιτυχία της ανάπτυξης.

Μη γελιόμαστε όμως … 

Πολλά από αυτά τα ζητήματα που αναφέραμε παραπάνω, ακολουθούν τις επιχειρήσεις ακόμα και αν αυτές μετατραπούν σε μεγάλους, πανίσχυρους ομίλους.

Υπάρχουν πολλά παραδείγματα, κολοσσών από το εξωτερικό, που με τον έναν ή τον άλλο τρόπο εμφανίζουν πολλά από τα προβλήματα που σας παραθέτω.

Χαρακτηριστικά σας αναφέρω τη Wal-Mart, τη Marriot και τη Hilton παλαιότερα, τη Fiat στην Ιταλία, αλλά και στην Ελλάδα, όπου έχουμε πολύ σημαντικές επιχειρήσεις με αυστηρά οικογενειακή δομή, με τους κανόνες διαδοχής κλειστούς και αυστηρά δομημένους.

Στη δική μου περίπτωση, κάποια στιγμή σαν μεταπτυχιακός φοιτητής στο Cornell και με προτροπή καθηγητών μου στο Πανεπιστήμιο, μπήκα στη διαδικασία να σκεφτώ την πιθανότητα να κινηθώ παράλληλα, ή ακόμα και εκτός της προδιαγεγραμμένης πορείας.

Είχα ένα πτυχίο νομικής, περισσότερο σαν επικουρικό εφόδιο και έκανα ένα μεταπτυχιακό συναφές με τον τουρισμό.

Η κρίση προσανατολισμού όμως είχε μικρή διάρκεια και σχετικά γρήγορα, το μυαλό μου επανήλθε εκεί που είχε γαλουχηθεί να είναι όλα τα προηγούμενα χρόνια της ζωής μου.

Ο μαγνήτης μιας επιχείρησης που ήδη υπάρχει, που την ξέρεις και σε ξέρει, είναι πάρα πολύ ισχυρός.

Αυτός ο μαγνήτης με τράβηξε πίσω στην Ελλάδα και επανήλθα στην αγκαλιά της οικογενειακής επιχείρησης.

Έφερα όπως ήταν φυσικό νέες ιδέες, καινούργιες αντιλήψεις, σε όλα τα επίπεδα.

Από την στοχοθεσία και τον τρόπο ανάπτυξης, μέχρι τις σχέσεις με τους εργαζόμενους.

Πάντα το καινούργιο όμως φέρνει αναταράξεις.

Αυτό είναι και γνωστό και θεμιτό.

Είναι μια διαλεκτική σχέση, που αν λειτουργήσει σωστά, μας πηγαίνει μπροστά.

Στη δική μας περίπτωση αυτό έγινε, υπήρξε αποτέλεσμα, παρά τις αντιδράσεις, τις δυσκολίες, τις αντιπαραθέσεις και τα πισωγυρίσματα.

Και οφείλω να εξομολογηθώ, πως αν είχα χάσει αυτή την πρώτη, κρίσιμη μάχη, μπορεί να μην είχα συνεχίσει στην εταιρεία. 

Σε άλλες περιπτώσεις τα πράγματα οδηγούν σε αδιέξοδο, γιατί οι νεοτερικότητες δεν γίνονται αποδεκτές από τις υπάρχουσες δομές, όχι μόνο από τους Πατριάρχες των επιχειρήσεων, αλλά πολλές φορές και από τους ίδιους τους εργαζόμενους που συνδέονται και αυτοί συναισθηματικά με την παλιά ηγεσία και φυσικά αντιδρούν από ανασφάλεια σε κάθε τι που μοιάζει ή είναι νέο. 

Κυρίες και Κύριοι, αγαπητές φίλες και φίλοι, 

Όλα τα παραπάνω είναι ένα μικρό, ένα ελάχιστο κομμάτι που περιγράφει μια μεγάλη ιστορία.

Όχι μόνο την δική μου ιστορία, αλλά και χιλιάδων άλλων οικογενειακών επιχειρήσεων.

Με τα κακά τους και κυρίως με τα πολλά καλά τους.

Οι περισσότερες από αυτές, αποτελούν την ραχοκοκαλιά της ελληνικής οικονομίας.

Προσφέρουν θέσεις εργασίας, στηρίζουν τους εργαζόμενους τους με ένα δίχτυ ασφαλείας, παράγουν κέρδη, πληρώνουν φόρους και ασφαλιστικές εισφορές.

Συνθέτουν έναν υγιή – παρά τα προβλήματα του – οικονομικό και επιχειρηματικό ιστό.

Και στο σύνολο της οικονομίας μας, αλλά και στον τουρισμό, που έχω την τιμή να είμαι Πρόεδρος του Συνδέσμου Ελληνικών Τουριστικών Επιχειρήσεων. 

Το μέλλον της ελληνικής οικονομίας, η νέα πολυπόθητη περίοδος ανάπτυξης που όλοι και όλες ελπίζουμε να έρθει σύντομα, περιλαμβάνει τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις, περιλαμβάνει το μοντέλο των οικογενειακών επιχειρήσεων.

Τα πράγματα μπορούν να πάνε ακόμα καλύτερα αν καταγράψουμε και συνειδητοποιήσουμε τα προβλήματα που τις διέπουν, βρούμε τις λύσεις και προχωρήσουμε συνειδητά στον εκσυγχρονισμό αυτού του μοντέλου.

Είναι μια μεγάλη παρακαταθήκη, μια σημαντική ζώσα ιστορία που δεν πρέπει να την αφήσουμε στην τύχη της.

Έχω τρείς κόρες και όλοι, μεταξύ αστείου και σοβαρού με ή μας ρωτάνε ποια θα ακολουθήσει την δουλειά του «μπαμπά».

Να ασχοληθούν με την επιχείρησή σου, ναι ή όχι;

Η συμβουλή η δική μου και προς τις τρείς είναι μια:

Σπουδές, γνώσεις, εξωστρέφεια, εφόδια, εργασιακή εμπειρία εκτός οικογενειακής επιχείρησης για 5 τουλάχιστον χρόνια και μετά …

… η απόφαση είναι δική τους …

– … και αν σου πουν όχι ;;;;

είναι η ερώτηση που σχεδόν όλοι μου κάνουν μετά … 

Σε αντίθεση με τον Πατέρα μου, που σκεφτόταν, δούλευε και έπραττε για τη βεβαιότητα του δικού μου μεγάλου “ναι”, εγώ σκέφτομαι, δουλεύω και πράττω για την μεγάλη πιθανότητα του δικού τους μεγάλου “όχι” … 

” Ὁ ἀρνηθεὶς δεν μετανοιώνει …” 

Σας ευχαριστώ πολύ! 

Γιάννης Ρέτσος

Πρόεδρος ΔΣ

Facebook
Twitter
LinkedIn
Παρακαλώ περιμένετε…

Εγγραφή στο newsletter

Σε συμμόρφωση με τις προβλέψεις του νέου Γενικού Κανονισμού Προστασίας των Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα ΕΕ 679/2016 (GDPR), ο ΣΕΤΕ χρειάζεται τη συγκατάθεσή σας για να επικοινωνεί μαζί σας, προκειμένου να λαμβάνετε τα newsletters του. Οι επικοινωνίες αυτές πραγματοποιούνται μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου.

Για να δείτε την Πολιτική Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα του ΣΕΤΕ, παρακαλούμε πατήστε εδώ.

Μετάβαση στο περιεχόμενο